„Wizja przeszłości, jaką prezentują książki Bieszka, to w nomenklaturze Claude Lévi-Straussa, dzieło umysłu w typie majsterkowicza”. Rozmowa z Romanem Żuchowiczem.

Nadeszła wiekopomna chwila. Właśnie w sprzedaży ukazała się książka Romana Żuchowicza Wielka Lechia. Źródła i przyczyny popularności teorii pseudonaukowej okiem historyka. Dzięki uprzejmości wydawnictwa Sub Lupa, miałem okazję zapoznać się z treścią publikacji jeszcze przed premierą. Dzieło jest istotnym przełomem w polemice wielkolechickiej. Myślę, że będzie ona solidnym merytorycznym młotem na poczynania turbosłowian i turbolechitów. Ciekawi mnie, jak zostanie przyjęta nie tylko przez lechickich bardów, ale przede wszystkim przez środowisko historyków, bo lektura książki Żuchowicza składnia do dwóch ważnych refleksji: w jaki sposób popularyzować wiedzę historyczną oraz gdzie my – historycy – popełniliśmy błąd, skoro w społeczeństwie większym autorytetem cieszą się „niezależni” badacze-amatorzy, a nie wykwalifikowani fachowcy. Postanowiłem przeprowadzić krótką rozmowę z Romanem m.in. właśnie o tej problematycznej kwestii, a także o kulisach powstawania jego lechickiej książki.

SigA: W Twojej książce wyłapałem takie zdanie: Kiedy ukazała się pierwsza lechicka książka Bieszka, mignęła mi gdzieś na witrynie sklepowej. Zignorowałem ją, sądząc, że to reprint jakiejś dziewiętnastowiecznej pracy. Wiesz, że miałem podobnie? Powiem więcej, na studiach żartowałem z kolegą, że ktoś powinien przeprowadzić wreszcie studium źródłoznawcze Kroniki Prokosza. W ogóle nie zdawaliśmy sobie sprawy, że temat żyje w internecie. Nim się zorientowałem, miałem wrażenie, że ktoś podsłuchał nasze rozmowy i zaczął produkować całą masę książek historycznopodobnych o Wielkiej Lechii, które znalazły swoich odbiorców. 

Roman Żuchowicz: Zastanawiało mnie, kiedy odgrzebano Kronikę Prokosza. Wziąłem za wzór Janusza Bieszka i jego sugestię, że trzeba poznać kilka języków obcych i szukać, szukać w archiwach Waty… internetu (śmiech). Według Google Trends, zainteresowanie tym falsyfikatem nie istniało w sieci praktycznie do listopada 2011 roku. Potem obserwujemy na wykresie kilka skoków, a od 2014 roku sukcesywny wzrost wyszukań. Google przyznaje przy tym, że dopiero od stycznia 2016 roku dysponuje udoskonalonym algorytmem gromadzącym dane. Sądzę więc, że owe małe „falki”, pojawiające się na wykresie od ok. 2013 roku do stycznia 2016 byłyby znacznie większe, gdyby Google wcześniej zbierało dane według nowszych algorytmów. „Odkrycie” Prokosza jest jakoś powiązane z rosnącym od 2011 roku zainteresowaniem Tadeuszem Wolańskim. Wiedza o nim przyszła ze wschodu, z różnorakiej rosyjskiej twórczości pseudonaukowej, zafascynowanej polskim uczonym, który „dowiódł”, że etruski to język rosyjski.

Napisałeś pierwszą książkę polemiczną do teorii wielkolechickiej. Zastanawiam się, do kogo ją adresujesz? Do turbosłowian? Pasjonatów historii? Zwykłych ludzi? A może chcesz pokazać środowisku naukowemu skalę problemu?

Starałem się, by mogła zaspokoić możliwie szeroki krąg odbiorców. Dla osób pozbawionych fachowych kwalifikacji, którzy słysząc o jakiś Prokoszach, haplogrupach i Awiłło Leszkach, mają wątpliwości. Dla pasjonatów historii, zainteresowanych tym, skąd wziął się ten fenomen. Dla nauczycieli historii, których uczniowie nagle żonglują wynikami badań plaeogenetycznych, etymologiami itp. Równocześnie wydawczyni prosiła, by książka powstała szybko i miała dosyć ograniczone rozmiary. Czy finalny produkt spełni swoją rolę, czas pokaże.

Atutem Twojej książki jest to, że obalając kolejne bzdury turbosłowian/turbolechitów, wsparłeś się na opiniach doświadczonych naukowców z różnych dziedzin: historii, historii sztuki, archeologii, genetyki, etc. Zebrane myśli w formie krótkich wywiadów pozwalają uczestniczyć samemu czytelnikowi w prześledzeniu całego procesu dowodowego. Jak uczeni reagowali w ogóle na fantazmat Wielkiej Lechii? Dla wielu z nich była to na pewno nowość i podejrzewam, że otwierali oczy ze zdumienia, że ktoś wierzy w tak piramidalne bzdury. Czy tak rzeczywiście było?

Chyba większość moich rozmówców była w jakimś stopniu świadoma, że ten fenomen istnieje. Swoją drogą, bardzo żałuję, że książkę w pewnym sensie zdominowała „warszawka”. Mam świadomość, że poza Uniwersytetem Warszawskim działa wielu wybitnych badaczy i żałuję, że nie miałem budżetu wyjazdowego. Jeśli wiedziałem, że w nauce istnieje spór, starałem się równoważyć opinie moich rozmówców powołując się na prace uczonych z innych ośrodków, którzy mają zdanie odmienne. Gdy było już jasne, że pierwsza wersja książki, ukończona w sierpniu, nie ukaże się przed świętami, zdołałem wybrać się z krótką wizytą do Poznania. Przeprowadziłem tam wywiad z genetykiem, profesorem Markiem Figlerowiczem. Spotkałem się też z Konradem Kośnikiem, którego publikację niedawno recenzowaliście na Sigillum Authenticum.

Ostatnio ukazał się artykuł naukowy Jakuba Belzyta w Scripta Historica (dawne Słupskie Zeszyty Historyczne), w którym autor w tekście i przypisie powołuje się na twórczość Janusza Bieszka ZOBACZ. Niby tylko incydent, ale martwi mnie, otoczka jaka powstała wokół tej sprawy. Nie chce wchodzić w szczegóły, ale w środowisku mediewistów mocno zawrzało, a redaktorzy czasopisma schowali głowę w piasek, bo z ich tłumaczeń wychodzi na to, że nie mogą zdradzić nazwisk recenzentów pracy, że właściwie to nic nie mogą... Sądzisz, że ta sytuacja to sygnał dla środowiska naukowego, aby baczniej przyglądać się co publikują młodzi naukowcy?

Napisałem do Scripta Historica z prośbą o udzielenie wyjaśnienia tej sytuacji. Trudno, by czasopismo nie przepuściło takiego artykułu, jeśli za autorem stoją murem „promotor” i „anonimowi” recenzenci. Zwłaszcza, gdy nie są to przypadkowi ludzie. Za owym Belzytem stoi sam prof. Jerzy Hauziński, skądinąd bardzo zasłużony orientalista. Koniec końców, redakcji Scripta Historica nieco współczuję.

W swojej publikacji odnosiłeś się głównie do książki Słowiańscy królowie Lechii Janusza Bieszka. Czy starałeś się skontaktować z autorem w sprawie polemiki? Czy spodziewasz się jakieś odpowiedzi ze strony J. Bieszka?

Po waszych doświadczeniach, może to błąd, zaniechałem tego. Mam jednak wrażenie, że korespondujemy ze sobą poprzez nasze publikacje. Skoro po moim artykule dla Newsweeka, Bieszk wymienił mnie po nazwisku w swojej trzeciej książce, to nie wątpię, że zrobi to także w czwartej! (śmiech) Poważnie, podsuwamy mu przecież nowy materiał! A on zaadaptuje go do swojej teorii. Dzięki naszym [tj. moim i SigA – dop.] artykułom, w książce Królowie Lechii i Lechici w dziejach, Bieszk pisze o systemie tria nomina, o którego istnieniu wcześniej nie miał pojęcia!

Często spotykam się z opinią, że może i Bieszk nie ma racji, źle interpretuje źródła historyczne, ale chce zainteresować zwykłych ludzi historią. Czy to właściwa droga popularyzacji historii? Czy dobre intencje to jednak za mało?

To tak, jakby powiedzieć, że serial Gra o tron sprawia, że „zwykli ludzie” zaczynają się interesować historią, bo jego akcja dzieje się w fantastycznej rzeczywistości, w której technologia pozostaje gdzieś na poziomie średniowiecza.

Radosna twórczość lechickich bardów trwa w najlepsze. Ostatnio, jak wiesz, książkę wydał Paweł Szydłowski, a kolega mediewista-specjalista udowodnił w dwóch tekstach na blogu, że ilość błędów i wypaczeń jest tak duża, że właściwie można napisać osobną książkę w formie erraty. Widziałeś z pewnością jego bezpardonowy atak na Uniwersytet Jagielloński, który nazywa w swoim materiale filmowy na YouTube „antypolskimi rzygowinami”. Nie ma sensu się do takich ataków odnosić, ale muszę zapytać: uważasz, że w niedalekiej przyszłości dojdzie do ostrej konfrontacji naukowcy kontra turbosłowianie?

Skoro nawet były minister, poseł Marek Sawicki, niedawno łyknął Lechitów, to pewnie będą oni coraz bardziej głośni i widoczni. Trzeba na to zjawisko spojrzeć w szerszej skali. A ona pokazuje, że wzrasta popularność różnych teorii pseudonaukowych, jak np. ruchów proepidemicznych (tj. antyszczepionkowców). Nawet teoria płaskiej ziemi, kilka lat temu wspominana jako dziwna przypadłość niektórych kościołów reformowanych, pojawiła się na naszym gruncie. 

Z czego może wynikać strach turbolechitów przed dyskusją? Jak wiemy, niechętnie ją podejmują, a jak już to szybko z niej rejterują lub zaczynają się zwykłe ataki ad personam.

A czy Ty, wierząc w płaską ziemię, chciałbyś porozmawiać otwarcie z geologiem czy fizykiem? Pewnie tylko wówczas, gdybyś miał za sobą publiczność, czy chociaż prowadzącego dyskusję po swojej stronie. Byłem kiedyś na debacie o powstaniu listopadowym, w której Grzegorz Braun konfrontował się z prof. Jarosławem Czubatym z IH UW. Profesor oczywiście rozbijał w puch jego teorie, ale co z tego? Publiczność sympatyzująca ze środowiskiem Brauna wiedziała „swoje” i ochoczo klaskała politykowi. W sieci pojawiały się komentarze, że „Braun orze profesora jak uczniaka”. Każdy, kto nieuprzedzonym okiem obejrzy nagranie tego wydarzenia, dostrzeże że w rzeczywistości było na odwrót.

Książka skłania również do refleksji na temat popularyzacji wiedzy historycznej jako takiej. Pytanie, które stawiam, to czy jednak nie za mało się pisze rzetelnych opracowań dla zwykłych zjadaczy chleba? Trochę rozumiem nauczycieli akademickich i naukowców zatrudnionych w różnych instytucjach, którzy nie bardzo chcą bawić się w popularyzatorkę. Właściwie praca popularnonaukowa nie liczy się do dorobku, ani do tytułu, nie mówiąc już o gonitwie za punktami i grantami. Nie ma w Polsce komercjalizacji badań, a mając warsztat, wiedzę i źródła, badacz woli napisać artykuł do czasopisma naukowego za 10 punktów, niż artykuł popularyzatorski za 1 punkt, albo napisać naukową monografię za 25 punktów, niż dzieło popularne za 6 punktów... Śmieszą mnie te argumenty, że naukowcy zamknęli się w swoich gabinetach i piszą same teksty specjalistyczne. Niby jak mają tego nie robić, skoro muszą gonić za punktami i biurokracją. Jesteśmy skazani tylko na historyków z idealistyczną misją pracy u podstaw?

Ja zawsze byłem trochę „inny”. Historia, jak sądzę, jest tą dziedziną, w której pisanie artykułów naukowych trzeba zacząć możliwie późno. Zajmując się starożytnością, trzeba mieć naprawdę dobre rozeznanie w literaturze przedmiotu, źródłach itp., by powiedzieć coś nowego. Dla porównania, na socjologii wystarczy poznać podstawy metod badawczych i już można swobodnie prowadzić badania. Na horyzoncie pojawia się jakiś fenomen społeczny, o którego istnieniu młody uczony – nawet jeszcze student – ma świadomość. Robi ankiety, przeprowadza wywiady, opracowuje wyniki i jest artykuł. Jeśli nawet nie będzie to rewolucyjna publikacja, to ciągle wnosi coś nowego samym faktem, że takie badanie wykonano. W historii jest trudniej. Ze znajomymi ukuliśmy nawet nieco żartobliwe określenie „do zbadania po habilitacji”. Taka postawa wynika z pokory. Równolegle, czasy się zmieniają. Widziałem silne parcie u swoich studentów, tych ambitniejszych, by już na pierwszym roku publikować. Osobiście, napawało mnie to zgrozą. Sam czuję się przede wszystkim dydaktykiem i popularyzatorem. Napisałem dziesiątki artykułów popularnonaukowych. Sądzę, że jestem w tym dobry, choć do różnych tekstów z przeszłości mógłbym się dzisiaj mógł przyczepić. Gdybym mógł liczyć na etat dydaktyczny, pewnie nigdy nie poszedłbym na studia doktoranckie. Choć niechętnie, akceptuję rzeczywistość, w której przyszło mi się znaleźć i reguły gry w niej panujące.

Tak między nami historykami: nie sądzisz, że książki zaliczane do nurtu fantazmatu Wielkiej Lechii są napisane tak prymitywnie w sposobie doboru argumentów, że... nie warto podejmować się polemiki ze zwykłymi przypadkowymi wymysłami?

Rzeczywiście, brnięcie przez wywody Bieszka nie było ani łatwe, ani przyjemne. Nie mniej, ludzie zapoznają się z jego teorią nie tylko bezpośrednio. Istnieją różne memy, blogi czy kanały na YouTube. Sama wizja, niezależnie od ułomnej prezentacji, z różnych powodów jest atrakcyjna dla odbiorców.

Zdaje się, że sposobem na odnajdywanie nowych informacji przez Janusza Bieszka, jest... wyszukiwanie w starych książkach i nie tylko, fraz które zawierają „Lech”, „Lechia”, „Lechici”, „Lechistan” i na tej podstawie snucie etymologicznych rozważań, które najczęściej wieńczy stwierdzeniem typu: Czy to niewiedza, czy raczej zamierzone działanie?

Wizja przeszłości, jaką prezentują książki Bieszka, to w nomenklaturze Claude Lévi-Straussa, dzieło umysłu w typie majsterkowicza, który cokolwiek usłyszy, zaadaptuje dla własnej teorii. Nie ważne, czy to będzie źródło średniowieczne, czy nazwa drogi rowerowej w alpejskim kurorcie. Najbardziej frustrujące dla mnie było to, że jako historyk, miałem poczucie, że mógłbym lepiej napisać pseudonaukową książkę o Lechitach czy Wandalach. Choćby pobieżna lektura klasycznej monografii Strzelczyka pt. Wandalowie i ich afrykańskie państwo, podsuwa namiary na więcej źródeł o Polakach jako Wandalach, niż ich używają turbosłowiańscy guru. Gdyby nie brzydzili się „oficjalną nauką” i sięgali po naukowe książki, znajdowaliby więcej domniemanych argumentów. Zresztą, nawet w sieci szperają dość słabo. Czemu nie wygrzebali, że port Koryntu nazywał się Lechaion, że niejaki Lachon z Keos wygrał w 452 r. p.n.e. w Olimpii, a Liber Suda podaje, że istniało scytyjskie miasto o (jakże prasłowiańskiej) nazwie Napis? Parafrazując Bieszka, czy to niewiedza, czy zamierzone działanie? (śmiech) Oczywiście żonglując w ten sposób źródłami, toponimami, nadinterpretacjami, można ulepić teorię dowodzącą czegokolwiek. Sam, czysto szkoleniowo, stworzyłem teorię pseudonaukową, że Polacy pochodzą od Etiopczyków. W końcu nazwa Warszawa pochodzi semickiego Bar Saba, czyli Syn Saby. Syn Saby, czyli Menelik, latorośl króla Salomona! Do dzisiaj w Warszawie mówimy menelik na osoby pijane, bo w starożytnej Etiopo-Polsce picie alkoholu przysługiwało tylko królowi i jego najbliższemu otoczeniu…. (śmiech).

Załóżmy, że poznajesz przypadkowo osobę, która nie wiedząc kim jesteś, zaczyna opowiadać następującą rzecz: naukowcy twierdzą, że Słowianie zeszli z drzew 966 roku. Jak reagujesz?

Odpowiem: to nieprawda! My twierdzimy, że oni z tych drzew spadli! (śmiech). Poważnie mówiąc, takie zdania to najlepszy dowód, że coś na linii uczeni-społeczeństwo zaszwankowało. Pokolenie uczonych, w którym popularność zdobyła teoria Godłowskiego, na płaszczyźnie naukowej wygrało. Naukowcy zajmowali się swoimi zażartymi sporami, a temperatura polemik wokół tego tematu była przecież ogromna. Tymczasem, społeczeństwo nie zrozumiało merytorycznych pobudek stojących za zmianą paradygmatu naukowego. Uczeni nie docenili też jednej rzeczy. Teoria autochtoniczna była także zakorzeniona w popkulturze. Pisząc książkę, byłem w stanie odtworzyć z pamięci treść opowiadania Pieniążek rzymskiego chłopca, o wyprawie rzymskiego kupca do słowiańskiego Kalisza. Czytałem je jeden, jedyny raz. W dodatku dwadzieścia lat temu! A czy dla teorii allochtonicznej istnieje jakakolwiek pozytywna narracja? Skoro jej nie stworzono, lukę zapełniły głosy, że to spisek, że zeszliśmy z drzew, że jesteśmy jakimiś tam przybłędami z bagien nad Prypecią. Skoro praktycznie do zera okrojono nauczanie o tym, co się działo na ziemiach Polskich, to ludzie mają prawo tak mówić.

Czy jest coś, co z konieczności musiało wylecieć z książki?

Na etapie pisania książki, stosunkowo późno zacząłem pisać w tonie gawędy, poprzez anegdoty i własne doświadczenia. Powstała stąd znaczna niespójność w książce, rozstrzygnięta w procesie redakcji na niekorzyść gawędy. Z racji małej objętości, wiele rozdziałów zostało okrojonych, niekiedy nawet dość drastycznie. Wyleciał też rozdział bardzo bliski mojemu sercu. Postawiłem sobie pytanie, na ile temperatura sporu pomiędzy zwolennikami teorii autochtonicznej i allochtonicznej wypłynęła na, że tak powiem, interpretacje kolejnych odkryć. Czy archeologom zdarza się z tych czy innych pobudek dopasowywać własne raporty czy artykuły do teorii autochtonicznej, wbrew wymowie tego, co znajdują w terenie. Był to powód, nieoczywisty dla Czytelnika końcowej wersji książki, dla którego nie przeprowadziłem wywiadów z archeologami ze starszej generacji, których ten konflikt kształtował. Nie chciałem się sugerować i rozmawiałem o tych kwestiach z moimi rówieśnikami, bądź badaczami niewiele starszymi. Studiowałem przez moment na archeologii, byłem na wielu konferencjach, znam wielu archeologów, z niektórymi się przyjaźnię. Znając to środowisko, słyszałem, owszem, tu i ówdzie o różnych „nagiętych” badaniach. Część z tego, to jedynie zwykłe złośliwości lub plotki. Zdarzało mi się słyszeć, że wymowę wyników wykopalisk modyfikowano w publikacji, by nie narażać się przełożonym. Wiedząc o takich przypadkach, zrobiłem możliwie szeroki wywiad środowiskowy. Kosztowało mnie to kawałek wątroby (śmiech). Wyniki moich rozmów były jasne. Studenci archeologii, doktoranci, absolwenci, często już nie pracujący w zawodzie, przy pewnych zastrzeżeniach, dalej uważają, że teoria allochtoniczna jest najlepszą, jaką dysponujemy w tej chwili. W ich ocenie sytuacji, na pojedyncze zafałszowania wpływa lenistwo intelektualne, czasem chęć unikania sporów i kontrowersji, zwłaszcza wobec przełożonych. Przypadków dotyczących stanowisk, istotnych dla kwestii pojawienia się Słowian na terenie dzisiejszej Polski nie było wiele. Nic nie wskazywało na zorganizowane, systemowe manipulowanie materiałem wykopaliskowym na rzecz forsowania teorii allochtonicznej. Liczba badań wątpliwych, co do których moi rozmówcy mieli poważne zastrzeżenia, oscylowała koło pięciu. Poza tym, przy obecnym umocowaniu archeologii w naukach przyrodniczych, pewnych rzeczy zafałszować się nie da. To nie wiek XIX, kiedy można było znaleźć resztki nowożytnej stodoły i powiedzieć, że to fragment starożytnego grodziska. W drugą stronę, to także działa.

Spodziewasz się hejtu ze strony zwolenników fantazmatu Wielkiej Lechii? Czy w dotychczasowej walce z teoriami wielkolechickimi doświadczyłeś już „miłych słów” ze strony lechickich adwersarzy?

To też jest coś, co wyleciało z mojej książki! Zostawiono w procesie redakcyjnym kawałek, w którym opowiadasz mi o hejcie ze strony turbosłowian, ale moją historię z niej usunięto. Różni Lechici się na mnie pieklili, piszą czasem na moim blogu, wysyłają maile lub skrobią komentarze pod artykułami. Po tekście napisanym dla Newsweeka, którego retorykę niestety podkręcono w redakcji, Czesław Białczyński (albo ktoś komentujący na jego blogu) napisał o mnie, że jestem spadkobiercą Bismarcka, Kossiny i Goebbelsa, niechlujnym propagandystą trzymanym na smyczy „turbosalonu” zarządzanego przez Tomasza Lisa za pieniądze Sorosa. Czy coś takiego. Kocham ziemię słupską, jeżdżę tam regularnie od 2002 roku. W Warcinie jest pałac Bismarcka. Jeśli jakiś Lechita ma dowody moich praw do spadku po tym obrzydliwym prusaku, to dla uroków pomorskiej przyrody, chętnie przejmę warciński pałac. Inną konsekwencją artykułu, był ośmiostronicowy donos, napisany po niemiecku (bo jesteśmy, jako historycy, piątką kolumną i trzeba do nas pisać szwabachą) na moją osobę, wysłany do dyrekcji Instytutu Historycznego UW. Szczegółów mi nie ujawniono, poza tym, że rzekomo prowadzę kampanię nienawiści przeciwko niezależnym polskim uczonym (sic!). Podobna rzecz spotkała profesora Marcina Napiórkowskiego z IKP UW. Donos na mnie poszedł też do niemieckiej centrali Newsweeka. Nigdy więcej do nich nie napisałem, nie wiem, czy przez to (śmiech). Jakiś niszowy vloger rzucał Focusem Historia z moim artykułem o Wielkiej Lechii. W sumie tyle. Stoicy nauczali, że gdy ktoś Ciebie obraża, to należy sobie wyobrazić, że człowiek ten stoi przed skałą i jej złorzeczy. Co mnie obchodzi zdanie na mój temat, jakie mają ludzie, których nie znam i których nie chciałbym poznać?

Nie obawiasz się, że będziesz teraz postrzegany, jako ten historyk od Wielkiej Lechii?

To świetnie! Na razie środowisko kojarzy, że jestem tym gościem, co jeździ do Iraku i wygląda jak terrorysta z ISIS (śmiech).

Kilku obrotnych turbosków uczyniło sobie z Wielkiej Lechii biznes, z którego czerpią różne formy korzyści majątkowej. Nie obawiasz się zarzutu, że napisałeś książkę dla pieniędzy?

Pierwszy raz usłyszałem ten tekst od pewnego wywiadowanego przeze mnie profesora, więc zanim ta książka w ogóle powstała! Oczywiście, że napisałem książkę dla pieniędzy. Bo każda praca powinna wiązać się z wynagrodzeniem. Jako wolontariusz pisuję o tej tematyce na blogu. Jednak gdybym czas poświęcony na przygotowanie książki, artykułów, udzielanie wywiadów (za darmo!) itp., wykorzystał na dowolną, kiepsko płatną pracę, to pewnie lepiej bym na tym wyszedł finansowo. Nie skarżę się. Tak po prostu wyglądają realia popularnonaukowej gałęzi dziennikarstwa.

Z różnych źródeł wiemy, że pojawiać się będą kolejne turbolechickie książki. Można więc śmiało przypuszczać, że fantazmat trwać będzie nadal. Czy masz jakieś plany na przyszłość w tym temacie?

Jeśli będzie jakieś zapotrzebowanie na „wydanie drugie poprawione”, to chętnie dopiszę coś o książkach Szydłowskiego i Kosińskiego. Na blogu prowadzę nieregularnie „Pogotowie historyczne”, w którym na bieżąco odpowiadam na pytania zwolenników teorii pseudonaukowych. Chciałbym jednak skupić się na ten moment na pracy w grancie, doktoracie i na ukończeniu reportażu o jezydach. 

pytał Artur Wójcik 

Książkę Romana Żuchowicza można nabyć na stronie wydawcy: ZOBACZ.

Jeśli chcesz napisać Romanowi Żuchowiczowi, że jest turbokatolem, żydem, masonem, albo historycznym terrorystą, wejdź na Jego stronę: Piroman.org